Sledi nastavak istorijske šetnje kroz Muzej Vojvodine, koja je bila organizovana u okviru 13. Evropske noći istraživača. U prošlom članku akcenat je bio na praistoriji, a ovaj put ćemo se osvrnuti na duhovni razvoj, kao i razvoj školstva na našem podnevlju.
Pogledajte prvi deo šetnje muzejom: Muzej Vojvodine vas poziva u obilazak
Zavirite sa nama u jedan delić zbirke muzeja, u pitanju je stalna postavka muzeja.
Duhovni život Srba
Novo razdoblje u odnosima Srbije i Ugarske počinje u XV veku za vreme vladavine despote Stefana Lazarevića. Snažan podsticaj seobama Srba u tom periodu dali su ugarski kraljevi.
Vojni sukobi i turska osvajanja Ugarske doprineli su da dođe do brojčanog smanjenja srpskog naroda u ugarskim oblastima. Prvi period turske vladavine protekao je u rušenjima i pustošenju zemlje, da bi tek kasnije turska vlast odobrila gradnju, dogradnju i obnovu manastira i parohijskih crkava. Obnovom Pećke patrijaršije duhovno su povezani svi manastiri i parohijske crkve, a posebno se ističe prepisivačka i umetnička delatnost u fruškogorskim manastirima.
Resavska škola
Svi sigurno znate za Resavsku školu i značaj koji je imala na razvoj duhovnosti, pismenosti i kulturni razvoj u Srbiji. Uz pomoć prepisivačkih centara održavana je srpska versko-prosvetna tradicija i kultura. Utemeljivač Resavske škole je despot Stefan Lazarević koji je u manastiru Manasiji otvorio centar za prepisivanje knjiga.
Muzej Vojvodine poseduje u svojoj zbirci knjige koje su monasi ispisivali i možete ih videti u obilasku. U to vreme bila je zastupljena kaligrafija (ukrašavanje slova), kao i sitni elementi oko tekstova. Sitni elementi su se zvali minijature, a prvo početno slovo inicijal, koje je uvek najkrupnije i najlepše ukrašeno.
Fruškogorski manastiri
Srbi su naseljavali područja severno od Save i Dunava bežeći pred turskim napadima i ujedno prenose svoju tradiciju, kulturu i verovanja. Prve crkve koje se dižu bile su male i često građene od drveta. Tek krajem XV i početkom XVI veka niču monumentalniji hramovi i manastirska zdanja, a sve zahvaljujući poslednjim despotima iz porodice Branković. Što se tiče lokacije, uglavnom su se nalazila na području Srema.
Između 1509. i 1516. godine vladika Maksim Branković gradi manastir Krušedol. Otprilike u isto vreme podižu se manastiri Jazak i Rakovac, a nešto kasnije žički monasi grade Šišatovac. Do sredine XVI veka nastaju i ostali fruškogorski manastiri, od kojih su samo neki zadržali svoj tadašnji izgled.
Razvoj školstva u Srbiji
Posle Velike seobe značajno se povećava broj srpskih osnovnih škola i sve do 1774. godine nije postojala pravna regulacija u okviru školstva. Što se tiče nastavnog jezika u srpskim osnovnim školama, to je bio crkveno-slovenski sve do polovine XIX veka. Pisac prvih udžbenika na srpskom jeziku bio je vladika Platon Atanacković, a ličnost koja je izvela reforme i značajno unapredila osnovne škole bio je dr Đorđe Natošević.
Slovenska škola je otvorena u Karlovcima 1726. godine, ali je ubrzo nakon toga zatvorena. Može se reći da je zvanično prva srednja škola bila Latinska škola u Karlovcima 1731. godine zahvaljujući zalaganju mitropolita Vićentija Jovanovića.
Posle Temišvarskog sabora 1790. godine školstvo dobija novi zamah. Osnovana je gimnazija opet u Karlovcima 1791. godine, zatim Bogoslovija 1794. godine, dok je u Novom Sadu 1810. godine otvorena Srpska pravoslavna gimnazija. U Sentandreji je osnovana 1812. godine Srpska učiteljska škola, koja je preneta u Sombor 1816. godine.
Pročitajte o Karlovačkoj gimnaziji u članku: Šta nam Karlovačka gimnazija o istoriji govori?
Na slikama se vidi maketa – prikaz tradicionalne osnovne škole u Sremskoj Kamenici. Od školskog pribora, učenici su koristili drvene računaljke, tablice, krede.
Godine 1826. osnovana je Matica srpska, a osnivači su pored Jovana Hadžića bila još šestorica uglednih trgovaca. Podržana od celog srpskog naroda, Matica je vremenom izrasla u kulturno-naučnu ustanovu od izuzetnog značaja za očuvanje nacionalne svesti, negovanje i širenje srpske kulture.
Razvoj književnosti
Pored stilske raznovrsnosti, XIX vek je nasledio i jezičko šarenilo, kao posledicu nasleđa i kulturnih uticaja. Na samom početku dramskog stvaralaštva kod Srba se spominje Joakim Vujić, a začetnik izvorne srpske drame bio je Jovan Sterija Popović.
Preokret u srpskoj književnosti napravio je Vuk Stefanović Karadžić. Ističe se kao reformator jezika i pravopisa, sastavljač prve srpske gramatike i prvog srpskog rečnika. Među ženama piscima najpoznatije su Eustahija Arsić i Milica Stojadinović Srpkinja.
Novi Sad se isticao kao književno središte srpskog romantizma, dok je Beograd postao središte realističke književnosti, a kasnije i kulturnog života.
Sport i rekreacija
Sport i fizička kultura su u XVIII veku bili izuzetno popularni, tako da su đaci posle napornog dana u školi voleli da se bave sportom. Među najstarijim sportovima javljaju se plivanje i mačevanje u Novom Sadu 1828. i 1837. godine. Znameniti pedagog Đorđe Natošević prvi uvodi nastavu gimnastike u novosadsku gimnaziju 1854. godine.
Kao vrsta sporta, popularne su bile biciklističke trke kao i mačevanje. U toku šetnje muzejom videćete izložen model – preteča današnjeg bicikla. Zanimljiv je po tome što nema lanac, kao ni kočnice na kormanu, tako da je bilo onemogućeno skretanje pri vožnji. To je i razlog zašto ovim biciklom nije mogao da upravlja bilo ko, a pogotovo što je bio brz i vozio ga je samo snažan sportista i atleta. Biciklista se penjao na njega tako što ga bukvalno zajaše, a silazio je uz iskakanje unazad dočekavši se na noge. Sad vam je jasno zašto nije mogao svako da ga vozi.
Osnivanje zadruga, sportskih klubova
Zanimljivo je da je Laza Kostić inicirao osnivanje originalne “Jačačke, vatrogasačke i veslačke zadruge” 1872. godine i to je izvorište najstarijeg veslačkog kluba “Danubius 1885”.
U Subotici od 1880. godine otpočinju “Palićke olimpijade” koja postaje eminentna internacionalna sportska priredba, gde je afirmisana atletika, gimnastika, mačevanje, biciklizam, plivanje, veslanje i drugi sportovi.
Od 1904. godine osniva se masovna organizacija “SOKO”, podižu se igrališta, gimnastičke dvorane, plivališta i druga borilišta. Takođe, tad počinje osnivanje sportskih klubova za atletiku, fudbal, sokolska društva, održavaju se utakmice, sletovi i slične priredbe.
Toliko u ovom članku, nadamo se da vam se dopalo ono što smo pokušali da vam predstavimo. Napominjemo, zbirka muzeja je izuzetno bogata i nemoguće je osvrnuti se na sve. Sledeći obilazak približiće vam na koji način su se formirali gradovi u Vojvodini, kako se gradilo, kakav je bio enterijer kuća kao i koji običaji su se poštovali.
Do sledećeg obilaska, pozivamo vas da posetite muzej i da nam javite utiske.
Vaše Kockice
Slike izvor: arhiva Kockica